日越 １９４５年９月２日 占領独立

ベトナムと日本にとっての１９４５年９月２日

所はバーディン広場

　ベトナムにおける１９４５年の９月２日は，ハノイのバーディン広場（Quảng trường Ba Đình）で，ホーチミン主席が独立宣言（tuyên ngôn Độc lập）を読み上げ，ベトナム民主共和国（Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa）として独立を宣言した日。ベトナム時間にして同日午後２時。
　タイトルの写真は，１９４５（昭和２０）年９月２日，バーディン広場（Quảng trường Ba Đình）におけるホーチミン主席の独立宣言について記述するベトナムの教科書から。

所は戦艦ミズーリ艦上

　時差２時間の日本では，７時間前の同日午前９時４分（日本時間），東京湾内のアメリカ軍戦艦ミズーリの艦上にて，連合国に対する降伏文書への調印が行われていた。

前後関係の意義

　ホーチミンが，ベトナムの独立宣言を９月２日まで，さらには日本の降伏文書への調印を待ったのには，理由がある。
　後述するように，昭和２０（１９４５）年３月１０日以降，それまで約１００年間殖民地支配を続けてきたフランスを駆逐し，変わって日本がベトナムを事実上支配していた。
　確かに，日本は，同年８月１５日にポツダム宣言受諾を内外に発表したが，フランスを含む連合国に降伏したわけではなかった。
　実際，８月１５日以降も，内モンゴルや千島列島では侵略してくるソ連軍と戦闘が続いていたし，ベトナム内には，ほぼ無傷の日本軍が駐留しており，ベトナム民主国にその刃を向ける可能性も否定できなかった。
　そのため，ホーチミンは，日本がフランスを含む連合国に正式に降伏するのを待って，ベトナムの独立を宣言した。

その後の日本とベトナム

　その日以降，日本は，いかなる又いつまで続くか分からないアメリカの占領下に入り，他方のベトナムは，真の独立を確保するため，フランスさらにはアメリカとの抗戦を余儀なくされる。

バーディン広場＠ハノイ

ベトナム抗仏戦争のはじまり

バーディン広場の縁起

　現在，ホーチミン廟の前に広がるバーディン広場は，１９世紀にフランスが阮（グェン）王朝の城塞を破壊して作った公園が前身で，当時，フランス名でLe parc Pugininerと呼ばれていたそうだ。

日本による俄かの独立

　昭和２０（１９４５）年３月１０日，日本軍は，それまで協定を結んで友好関係にあったフランス軍を，植民地ベトナムにて屈服させた。
　これを受けた阮（グェン）王朝のバオダイ帝は，翌１１日，フランスからの独立を宣言し，ベトナム帝国（Đế quốc Việt Nam）を建国する（カンボジアやラオスも同様に独立）。同年７月２０日に成立したベトナム政府は，ハノイ市内のフランス名の通りや広場をベトナム名に改名する政策を取り，バーディン広場も，ホアンキエム湖北の東京義塾広場（Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục）などと同様，現在に残るその一つだそうだ。その民族主義的な改名の経緯などについて，下掲の拙稿をご参照。
　なお，ホーチミン主席率いるベトミン軍は，１９４５年８月３０日，いわゆる八月革命によりバオダイを退位させ，自らベトナム民主共和国（Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa）を樹立しており，その年の３月に日本軍の後ろ盾で成立したベトナム帝国は短い命を終えていた。

旧日本軍人の協力

　ミズーリ上で日本の降伏文書調印式に，のうのうと＂戦勝国＂として出席したフランス代表クレール将軍（tướng Lơ-cơ-léc）は，ミズーリ艦上で，アメリカのマッカーサー司令官からベトナム再植民地化のお墨付きを得たそうだ。早速，翌１０月，フランス軍を率いてサイゴンに入城，いわゆるベトミン（Việt Nam Ðộc Lập Ðồng Minh Hội）と交戦状態に入る。
　当時，ベトナムには未だ日本軍が残っていたが，ベトナムを舞台にした，当時の旧日本軍，ベトミン軍及びイギリス・フランス軍との鬩ぎ合いは，下掲の拙稿をご参照。

ベトナム独立宣言（全文）

　日本の降伏を受けたホーチミン主席の独立宣言は，その後のフランスやアメリカの介入を予想してか，アメリカ独立宣言とフランス人権宣言を引用した上でその歴史的意義を讃え，さらに両国の敵であった日本に抵抗したことを強調するものであった。
　これは，前述するように，昭和２０（１９４５）年３月１０日以降，それまで約１００年間殖民地支配を続けてきたフランスを駆逐し，変わって日本がベトナムを事実上支配していたという，直近の出来事に起因する。独立宣言の文調が，フランスに比べ関わりが薄いはずの日本を非難する一方で，残念ながら戦勝国になってしまったフランスに「ベトナムに戻ってくるな」と請うように感じられるのは，そのためだと思われる。
　しかし，世界を舞台にしたあれほどの大戦を体験し，事実上の敗戦国にも関わらず，フランスが，ホーチミンの意を汲むところがなかったことこそ，近現代という歴史の正体なのかもしれない。
　以下の独立宣言全文とその日本語訳は，Wikipediaから引用したもの。

Hỡi đồng bào cả nước,
Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc.
Lời bất hủ ấy ở trong bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mỹ. Suy rộng ra, câu ấy có ý nghĩa là: tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do.
Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói: Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi; và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi.
Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được.
Thế mà hơn 80 năm nay, bọn thực dân Pháp lợi dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái, đến cướp đất nước ta, áp bức đồng bào ta. Hành động của chúng trái hẳn với nhân đạo và chính nghĩa.
Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào.
Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chế độ khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản dân tộc ta đoàn kết.
Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu.
Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chính sách ngu dân.
Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm cho nòi giống ta suy nhược.
Về kinh tế, chúng bóc lột dân ta đến xương tủy, khiến cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều. Chúng cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyên liệu.
Chúng giữ độc quyền in giấy bạc, xuất cảng và nhập cảng.
Chúng đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lý, làm cho dân ta, nhất là dân cày và dân buôn trở nên bần cùng.
Chúng không cho các nhà tư sản ta ngóc đầu lên. Chúng bóc lột công nhân ta một cách vô cùng tàn nhẫn.
Mùa thu năm 1940, phát xít Nhật đến xâm lăng Đông Dương để mở thêm căn cứ đánh Đồng Minh, thì bọn thực dân Pháp quỳ gối đầu hàng, mở cửa nước ta rước Nhật. Từ đó dân ta chịu hai tầng xiềng xích: Pháp và Nhật. Từ đó dân ta càng cực khổ, nghèo nàn. Kết quả là cuối năm ngoái sang đầu năm nay, từ Quảng Trị đến Bắc kỳ, hơn hai triệu đồng bào ta bị chết đói.
Ngày 9 tháng 3 năm nay, Nhật tước khí giới của quân đội Pháp. Bọn thực dân Pháp hoặc là bỏ chạy, hoặc là đầu hàng. Thế là chẳng những chúng không "bảo hộ" được ta, trái lại, trong 5 năm, chúng đã bán nước ta hai lần cho Nhật.
Trước ngày 9 tháng 3, biết bao lần Việt Minh đã kêu gọi người Pháp liên minh để chống Nhật. Bọn thực dân Pháp đã không đáp ứng lại thẳng tay khủng bố Việt Minh hơn nữa. Thậm chí đến khi thua chạy, chúng còn nhẫn tâm giết nốt số đông tù chính trị ở Yên Bái và Cao Bằng.
Tuy vậy, đối với người Pháp, đồng bào ta vẫn giữ một thái độ khoan hồng và nhân đạo. Sau cuộc biến động ngày 9 tháng 3, Việt Minh đã giúp cho nhiều người Pháp chạy qua biên thùy, lại cứu cho nhiều người Pháp ra khỏi nhà giam Nhật và bảo vệ tính mạng và tài sản cho họ.
Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa. Khi Nhật hàng Đồng minh thì nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Sự thật là dân ta lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.
Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa.
Bởi thế cho nên, chúng tôi, lâm thời Chính phủ của nước Việt Nam mới, đại biểu cho toàn dân Việt Nam, tuyên bố thoát ly hẳn quan hệ với Pháp, xóa bỏ hết những hiệp ước mà Pháp đã ký về nước Việt Nam, xóa bỏ tất cả mọi đặc quyền của Pháp trên đất nước Việt Nam.
Toàn dân Việt Nam, trên dưới một lòng kiên quyết chống lại âm mưu của bọn thực dân Pháp.
Chúng tôi tin rằng các nước Đồng minh đã công nhận những nguyên tắc dân tộc bình đẳng ở các Hội nghị Têhêrăng và Cựu Kim Sơn, quyết không thể không công nhận quyền độc lập của dân Việt Nam.
Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng Minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập!
Vì những lẽ trên, chúng tôi, chính phủ lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng:
Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy.

【日本語訳】
全ての人間は平等に作られている。人類はその創造者によって奪う事の出来ない権利が授けられている。それらは生命、自由、そして幸福の追求である。
この不滅の宣言は1776年のアメリカ独立宣言の中に盛り込まれた。より幅の広い感覚で言えば、これは次の意味である。地上の全ての人類は生まれた時から平等であり、そして全ての人々は生きる権利、幸せになる権利、そして自由の権利を持っている。
1791年に行われたフランス革命に於ける人間と市民の権利の宣言も同様に宣言している。
全ての人間は自由として、平等な権利を持って生まれている。
それらは否定出来ない真実である。
であるにも拘わらず、80年以上に渡ってフランスの帝国主義者たちは自由、平等、友愛の精神を踏みにじって我々の祖国を侵害し我々の市民を圧迫して来た。彼らは人間愛や正義の理想と相反する行動を取って来た。政治の世界では、彼らは我々の民族から民主主義的自由を奪い取って来た。
彼らは非人道的な法律を押し付けた。彼らは我々の国家的統合を破壊し統合を妨害する為にベトナムの北部に、中部に、南部にそれぞれ三つの別々の政治的な体制を建設させた。
彼らは学校よりも多く刑務所を建設した。彼らは無慈悲にも我々の愛国者を殺害し、血の川に我々の蜂起を沈めた。
彼らは公的な意見を束縛した。彼らは我々の民族に対し反啓蒙主義を実行した。
我々を人種的に弱める為に彼らはアヘンやアルコールの使用を強要した。
経済学の分野で言えば、彼らは我々から気骨を巻き上げた。我々の民族を貧しくし、我々の土地を壊滅させた。
彼らは我々の田んぼを、我々の炭坑を、我々の森を、そして我々の天然資源を盗んだ。彼らは紙幣の印刷や輸出取引を独占した。
彼らは多数の不当な税を発明して、我々の民族、特に我々の農民を極端な貧困の有様に引きずり下ろした。
彼らは、我々の国家ブルジョアジーの成功を妨害した。彼らは我々の労働者を情け容赦なく搾取した。
1940年の秋に、ファシスト日本（日本のファシズム）が連合国との戦いにおいて新しい基地を確立する為にインドシナ半島の領域を荒らした時、フランスの帝国主義者は彼らに膝を曲げてひざまずいて、我々の国を彼らに手渡した。このように、その日付から、我々の身内は、フランス人と日本人の二重の軛に服従した。彼らの苦しみと惨めさは増加した。結果は、昨年の終わりから今年の初めまで、クアンチ省からベトナム北部に至るまで、我々の仲間の市民のうちの200万人が飢餓で死んだ。
3月9日に、フランス軍隊は、日本人によって武装解除された。フランスの植民地主義者は逃げたか、降伏した。それを示すだけでなく彼らが5年の間に、もし彼らが日本人に我々の国を二回売っていなければ、我々を「保護する」事が出来なかった。
3月9日の前に、幾度もベトミンは、日本人を相手取ってフランス人にベトミンと同盟するよう訴えた。この提案に同意する代わりに、フランスの植民地主義者は、逃げる前に彼らが拘留される沢山の我々の政治犯を大虐殺したように、ベトミンメンバーに対してイエンバイ省やカオバン省にて彼らのテロ活動を強めた。
こういう事にもかかわらず、我々の仲間の市民は、常にフランス人の方へ寛容で人道にかなった態度を常に明らかにして来た。1945年3月の日本の反乱の後さえ、ベトミンは、多くのフランス人が境界線を横切るのを援助して、彼らの何人かを日本の刑務所から救い出して、フランスの命と資産を保護した。
1940年の秋から、我々の国は実際にフランスの植民地であるのをやめて、日本の所有になった。日本人が連合国に降伏したあと、我々の全部の仲間は我々の国家主権を回復して、ベトナム民主共和国を起こす為に蜂起した。
真実は、我々はフランスからではなく、日本から我々の独立をもぎ取った。
フランス人は逃亡し、日本人は降伏し、皇帝バオ・ダイは退位した。我々の仲間はおよそ一世紀に渡って縛り付けて来た鎖を破り、祖国の独立を勝ち取った。我々の仲間は同時に、何世紀もの間最高位に君臨した君主体制も倒した。その場所に現在の民主共和国が建国された。
これらの理由から、我々臨時政府のメンバーは全てのベトナムの人々を代表して、今後、我々がフランスの植民地支配者の全ての関係を絶つと断言する。我々はフランスがここまでベトナムに代わって同意した全ての国際的義務を無効にする。そして、我々はフランス人が我々の祖国で不当に得た全ての特権を廃止する。
全部のベトナムの人々は一般的な目的によって活気づけられ、最後まで、国を再奪取するフランスの植民地主義者による如何なる試みとでも戦う決心を固めている。
我々は、連合国がテヘランとサンフランシスコで認めた自決の原則と国の平等がベトナム独立の承認を拒否しないことを確信している。
勇敢にも80年に渡ってフランスの支配に反対した人々、ファシストを相手に連合国と共にこれら最後の年の間に戦った人々は、自由で独立しているに違いない！
これらの理由から、我々ベトナム民主共和国の臨時政府のメンバーは世界に対し厳かに宣言する。ベトナムは自由で独立した国である権利を持っている。そして実際既にそうなのである。全てのベトナムの人々は全ての彼らの肉体的および精神的な強さを動員する決心を、そして彼らの独立と自由を保護する為に彼らの命と資産を犠牲にする覚悟を固めている。