古典ギリシャ語動詞変化まとめ 8 πείθω

約50語の動詞を通じて古典ギリシャ語の動詞の変化の基本的な規則やパターンを身につけることを目指すシリーズです。

πείθω 導く (動詞幹 πειθ-)

現在幹 πειθ‧ε/ο-

能動態現在 πείθ‧ω, πείθ‧εις, πείθ‧ει, πείθ‧ο‧μεν, πείθ‧ε‧τε, πείθ‧ουσι(ν) / πείθ‧ειν
能動態未完了過去 ‧πειθ‧ο‧ν, ‧πειθ‧ε‧ς, ‧πειθ‧ε(ν), ἐ‧πείθ‧ο‧μεν, ἐ‧πείθ‧ε‧τε, ‧πειθ‧ο‧ν

未来幹 πει‧σε/ο- (< πειθ‧σε/ο-)

能動態未来 πεί‧σω, πεί‧σεις, πεί‧σει, πεί‧σο‧μεν, πεί‧σε‧τε, πεί‧σουσι(ν) / πεί‧σειν

第1アオリスト幹 πει‧σα- (< πειθ‧σα-)

能動態第1アオリスト ‧πει‧σα, ‧πει‧σα‧ς, ‧πει‧σε(ν), ἐ‧πεί‧σα‧μεν, ἐ‧πεί‧σα‧τε, ‧πει‧σα‧ν / πεῖ‧σαι

第1完了幹 πε‧πει‧κα- (< πε‧πειθ‧κα-)

能動態第1完了 πέ‧πει‧κα, πέ‧πει‧κα‧ς, πέ‧πει‧κε(ν), πε‧πεί‧κα‧μεν, πε‧πεί‧κα‧τε, πε‧πεί‧κᾱσι(ν) / πε‧πει‧κέ‧ναι

 *

第3回以降、動詞幹が閉鎖音で終わる動詞を取り上げてきました。それぞれ -σ- がついたときにちょっぴり癖のある音と綴りの変化がありました。

両唇閉鎖音で終わる動詞幹 γραφ-βλαβ-ῥῑπ- の場合、例えば -σω をつけた能動態未来の1人称単数形は、γράψω, βλάψω, ῥῑ́ψω でした。

同様に、軟口蓋閉鎖音で終わる動詞幹 ἀρχ-πρᾱγ- の場合、例えば -σα をつけた能動態アオリストの1人称単数形は、ἦρξα, ἔπρᾱξα でした。

 *

今後3回にわたって、動詞幹が歯閉鎖音 τ, δ, θ /t, d, tʰ/ で終わる動詞を見ていきます。

これまでのように、後ろに -σ- がつくと、すべて無声無気音になって /ts/ になります。しかし古典ギリシャ語には /ts/ という音の連続が存在しないので、/ts/ は /s/ になってしまいます。そのため、あたかも τ, δ, θ が消えて -σ- がついたかのように見える形になります。(水谷 §§30.3, 38.1、堀川 pp. 132, 145、チエシュコ p. 171)。

(この現象は、例えば第3変化名詞において、παιδός という単数属格形に対応する単数主格形が /pâits/ になりそうなところで παῖς /pâis/(「子供」)になる、といったところにも見られます。)

さらに、後ろに -κ- がついた場合も、/tk/ という古典ギリシャ語に存在しない音の連続になるので、/t/ が脱落して /k/ だけになります。ここでも τ, δ, θ が消えて -κ- がついたように見えます(チエシュコ p. 171)。

(/tk/ を避けるために、ひっくり返して /kt/ にしてしまう例もあります。κτ- という語根に畳音のついた現在形 *τί‧τκ‧ω は、/tk/ を避けて τί‧κτ‧ω(「産む」)になりました。第2アオリストの ἔ‧τεκ‧ο‧ν、第2完了の τέ‧τοκ‧α などは、ひっくり返っていない本来の形をしています(チエシュコ p. 185)。)

 *

動詞幹・時制幹と主要部分

動詞幹 πειθ-
チエシュコ タイプ7(p. 170)
1. πείθ‧ω 能動態現在 1人称単数
(現在幹 πειθ‧ε/ο-)
2. πεί‧σω 能動態未来 1人称単数
(未来幹 πει‧σε/ο-)
3. ἔ‧πει‧σα 能動態第1アオリスト 1人称単数
(第1アオリスト幹 πει‧σα-)
4. πέ‧πει‧κα 能動態第1完了 1人称単数
(第1完了幹 πε‧πει‧κα-)
5. πέ‧πεισ‧μαι 中動態完了 1人称単数
(完了中受動幹 πε‧πειθ-)
6. ἐ‧πείσ‧θη‧ν 受動態第1アオリスト 1人称単数
(第1アオリスト受動幹 πεισ‧θη-)

変化形一覧

能動態現在 πείθω, πείθεις, πείθει, πείθομεν, πείθετε, πείθουσι(ν) / πείθειν
能動態未完了過去 πειθον, πειθες, πειθε(ν), ἐπείθομεν, ἐπείθετε, πειθον
能動態未来 πείσω, πείσεις, πείσει, πείσομεν, πείσετε, πείσουσι(ν) / πείσειν
能動態第1アオリスト πεισα, πεισας, πεισε(ν), ἐπείσαμεν, ἐπείσατε, πεισαν / πεῖσαι
能動態第1完了 πέπεικα, πέπεικας, πέπεικε(ν), πεπείκαμεν, πεπείκατε, πεπείκᾱσι(ν) / πεπεικέναι


他の記事も読んでみていただけるとうれしいです! 訳詩目録 https://note.com/lulu_hiyokono/n/n448d96b9ac9c つながる英単語ノート 目次 https://note.com/lulu_hiyokono/n/nf79e157224a5