「言語の世界統一」『工業雑誌』 7巻(129号)1897年8月8日 （とそのソース）
1897(明治30)年8月8日発行の『工業雑誌』7巻129号(*1)にエスペラントに関連する記事を見つけたので紹介したい。（読みやすいよう、旧字、旧仮名遣い等はあらためた。）
言語の世界統一
露国のザーメンホフ氏は各国に飛檄して世界各国言語を異にするより生ずる不便少なからざるを説き且つ之を統一するの方法に関して各人の意見を求め論文十頁を限り汎く之を募集し着稿順に編纂して九百六十頁の書籍三巻を作り四志を以て之を発売し更に読者一般より其選ぶ言語投票を求め之を計算して多数の意見と其便利とする所を知らんとの計画を始めたりと云う
https://dl.ndl.go.jp/pid/1561214/1/24
国立国会図書館デジタルコレクション（図書館・個人送信限定）(参照 2024-02-09)
これは、1897年にザメンホフが、国際語を一つに決めるための「Skriba Kongreso」（書面会議）を計画し、世界各国の新聞社や国際語団体宛にパンフレット(*2)を送ったことを言っており、まだエスペラントがほぼ知られていこの時期の日本で報じられていたことは驚きだ。ただ、書いた人が直接そのパンフレットを受け取ったわけではなく何かを参考にしたのだろう。そう思い探してみたところ、英字新聞『The Japan Weekly Mail』に掲載された以下記事が見つかった。内容も合致しているし、これを抄訳して載せたと考えられる。
Another effort is on foot for the elaboration and adoption of a language of universal communication. The new plan appears to have been conceived by Mr. L. Samenhof, of Grodno, Russia. He-has prepared, and caused to be printed, circulars which indicate a great deal of trouble and must have involved considerable outlay. But of course no prospect of final success is suggested by the plan. We say ‘of course,” because the compilation of such a language can never be effected until the Governments, or, at any rate, the leading scholars, of all nations agree to Cooperate for the purpose. Even then the experiment would be doubtful. The only rational hope, so far as we can see, lies in the possibility that some one of the languages already in use will eventually become the tongue of the civilized world. Practically the choice is limited to English and French, and considering the enormously greater and constantly growing vogue of the former, there should not be much room for doubt. However, Mr. Samenhof’s plan is to invite expressions of opinion on the subject from persons in every part of the world, and to embody their essays in a three-volumed book of 960 pages, no contributor being allowed more than 10 pages, and the contributions being inserted in the order of their receipt by the editor, without distinction of persons. Each subscriber to the work—which is to cost four shillings—will be entitled to vote for the Language of his choice, provided that he subscribes before the issue of the last volume, which will contain a list of the voters. It is plain that, connected with such a scheme, there are contingencies of a purely commercial character. As to that, our readers can draw their own conclusions.
https://archive.org/details/jwm-bound-1897.7-12/page/60/mode/2up
Internet Aechive (参照 2024-02-09)
残念なことに結局「Skriba Kongreso」は実現せず、雑誌『Lingvo Internacia』で「Leteroj de d-ro Zamrnhof」として経緯が報告された。(*3)
Post antaŭa konsiliĝo kun multaj amikoj, ni en la komenco de Majo dissendis al 6000 plej gravaj gazetoj de la mondo kaj al la reprezentantoj de diversaj partioj mondlingvaj inviton al “Skriba Kongreso por priparolado kaj decidado de la demando de lingvo internacia”. Nun ni bedaŭrinde devas sciigi la legantojn, ke tiu ĉi Kongreso ne povas efektiviĝi.
La plimulto de la gazetoj tute silentis pri la projekto, aliaj prezentis ĝin al siaj legantoj en la plej kripligita sensenca formo. La nombro da personoj, kiuj esprimis deziron partopreni en la Kongreso, estas tre kaj tre malgranda, malgraŭ ke pasis 2 1/2 monatoj de la tago de dissendo de la prospektoj. La reprezentantoj de aliaj partioj mondlingvaj, timante videble certegan malvenkon, rifuzis partopreni en la Kongreso, malgraŭ ke ni montris al ili, ke la celo de la Kongreso estus nur klarigi la aferon, ke nenio ilin ligas kaj ke en okazo de ĉe la plej malgranda supozo de ne-senpartieco de la Kongreso ili havas ja la rajton ne akcepti ĝian decidon; ni klarigis al ili, ke ĉe la severe senpersona kaj senpartia aranĝo de la Kongreso kaj ĉe la severa kalkula raporto, kiun ni donos pri ĉiuj elspezoj kaj enspezoj, ĉia partio havas egalan ŝancon venki, se ĝi sentas sin prava; al kelkaj ni eĉ proponis, ke ili mem prenu sur sin la tutan kondukadon de la Kongreso, kion ni fordonos al ili kun plezuro, ĉar la homon ne timas, – sed nenio helpis. Ĉe tiaj cirkonstancoj la efektivigo de la Kongreso fariĝis kompreneble ne ebla, kaj la ideon, de kiu multe esperis, ni devis forĵeti. Al la kelkaj (tre malmultaj!) personoj, kiuj alsendis la pagon por la unua volumo, ni jam resendis ilian monon returne, kaj abonojn por la Kongreso ni de nun jam ne akceptas.
La projekto de la Kongreso estis la lasta provo, kiun ni faris, por unuigi ĉiujn personojn, kiuj nomas sin amikoj de la ideo de lingvo internacia. Ĝi montris al ni ankoraŭ unu (nun jam la lastan) fojon, ke ĉiuj penoj kaj provoj kontentigi niajn kontraŭparolantojn, estas tute vanaj kaj kondukas al nenio. Ni forlasu do por ĉiam ĉiujn provojn de celado kaj ni iradu de nun trankvile nian vojon, ĉiam rekte antaŭen, memorante, ke la vero estas sur nia flanko kaj ke kiu volas kontentigi ĉiujn, kontentigas neniun.
L. Zamenhof.
https://books.google.co.jp/books?id=BBASAAAAIAAJ&pg=PA83
Google Books (参照 2024-02-09)
＿＿＿＿＿＿＿＿＿＿＿
【注】
(*1)『工業雑誌』は1892年4月15日創刊。初号の奥付によると、発行所は工業雑誌社、発行兼編輯者は杉山輯吉。当該号には記載がなく確認できないが、6巻115号(1897.1)、8巻139号(1898.1)の恭賀新年欄には"主筆 栗塚又郎"とある。両人ともエスペラントとの関わりは見つかっていない。経歴については以下サイト参照。
杉山輯吉（長野県立歴史館 杉山輯吉関係資料）
https://www.npmh.net/books/material/2020/04/-g-21.php
栗塚又郎（デジタルアーカイブ福井）
https://www.library-archives.pref.fukui.lg.jp/archive/da/detail?data_id=080-1901600-0
(*2)そのパフレットは、ロシア語・ドイツ語・フランス語・英語版のコピーにそれぞれエス訳を加え、『Elekto de Internacia Lingvo』（Fondumo Esperanto, 1976）として出版され、収集の経緯も記されている。
また、ドイツ語版・ロシア語版は以下でも閲覧可能。
ドイツ語版（Google Books）
https://books.google.co.jp/books?id=NuglpjWP-TIC&printsec=frontcover
ロシア語（Rusia Esparantista Unio）
https://reu.ru/prenu/vibor_mj_1897.doc
（.doc ファイル）
(*3)『Originala Verkaro』（F. Hirt & Sohn, 1929）にも収録されている。(pp.221-222)
Internet Archive
https://archive.org/details/originala-verkaro/page/220/mode/2up
この記事が気に入ったらサポートをしてみませんか？